Bài 40: Tính từ trong tiếng Đức

Tính từ trong tiếng Đức là một trong những từ loại thường không được dạy một cách chính thức, mà thường được dạy thông qua các bài học đặc biệt như so sánh. Hôm nay, hãy cùng CLB Tiếng Đức Việt Đức tìm hiểu cặn kẽ về nó các bạn nhé.

Tính từ là gì?

Tính từ là những từ miêu tả tính chất của sự vật, sự việc. Ví dụ, cái nhà như thế nào? Cái nhà to. Ở đây, „to“ miêu tả tính chất của cái nhà, do vậy, nó là tính từ.

Vị trí của tính từ

Tính từ trong tiếng Đức có hai vị trí sau:

• Đứng sau động từ sein hoặc werden: er ist intelligent. | Nó rất thông minh.
• Đứng trước danh từ bổ nghĩa cho danh từ: das ist ein schönes Haus. | Đó là một ngôi nhà đẹp.

Bổ nghĩa cho động từ thường

Tính từ đứng sau động từ thường để bổ nghĩa cho nó thì chúng ta gọi đó là „trạng từ.“ Trong tiếng Đức hầu như không có sự phân biệt giữa tính từ và trạng từ như tiếng Anh, nên cùng một từ, nếu nó bổ nghĩa cho danh từ hoặc động từ sein hay werden thì nó là tính từ. Ngược lại, nếu nó bổ nghĩa cho động từ thì nó trở thành trạng từ.

• Er ist ein schneller Hund. | Nó là một con chó nhanh. (Tính từ – bổ nghĩa cho danh từ.)
• Der Hund läuft schnell. | Con chó chạy rất nhanh. (Trạng từ – bổ nghĩa cho động từ.)

Thêm đuôi cho tính từ theo giống số cách

Như các bạn đã biết, tính từ có hai vị trí, tương ứng với hai vấn đề ngữ pháp:

• Giữ tính từ ở dạng nguyên thể, không thêm đuôi nếu nó đứng sau sein, werden, hoặc động từ thường.
• Phải thêm đuôi, chia tính từ theo giống số cách nếu nó đứng trước danh từ.

Bảng chia đuôi tính từ

Bảng 1: Đi với mạo từ xác định der – die – das – die

Bảng 2: Đi với mạo từ không xác định ein – eine – ein – keine/meine…

Bảng 3: Không đi với mạo từ

So sánh với tính từ

Một trong những vấn đề hay sử dụng với tính từ đó chính là so sánh. Có ba dạng so sánh trong tiếng Đức.

So sánh bằng – positive Form

Để so sánh bằng, ta dùng các cụm từ sau:

• so … wie | bằng
• genauso … wie | bằng
• nicht so … wie | không bằng
• fast so … wie | gần bằng
• doppelt so … wie | gấp đôi
• halb so … wie | bằng một nửa

Ví dụ:

• Maria läuft so schnell wie Susanne.

So sánh hơn – Komparativ

Trường hợp đứng sau động từ

Ta thêm „er“ vào sau tính từ sau đó dùng liên từ „als“ để so sánh.

Ví dụ:

• Friederike läuft schneller als Maria.
• Maria läuft langsamer als gestern.

Trường hợp đứng trước danh từ

Ở trường hợp này ta phải nhớ một điều: tính từ lúc này có hai đuôi:

• Đuôi so sánh
• Đuôi giống số cách

Ví dụ:

• Er ist ein intelligenter Mann. Aber ich bin ein intelligenterer Mann. | Anh ta là một người thông minh, nhưng tôi lại là một người thông minh hơn.

Như các bạn thấy, câu „nhưng tôi lại là một người thông minh hơn“ có hai đuôi „er“ một đỏ một xanh. Đuôi màu đỏ chính là đuôi so sánh hơn, còn đuôi màu xanh chính là đuôi giống số cách.

Đuôi so sánh không thay đổi, nhưng đuôi giống số cách sẽ thay đổi theo giống, số, cách.

Ví dụ:

• Die beiden Männer sind intelligent. Und ich liebe den intelligenteren Mann. | Cả hai đều thông minh, và em yêu anh thông minh hơn.

So sánh tuyệt đối – Superlativ

Tương tự so sánh tương đối Komparativ, so sánh tuyệt đối cũng có hai trường hợp ứng với hai vị trí.

Trường hợp đứng sau động từ

Ở trường hợp này tính từ sẽ có cấu trúc như sau:

• am + tính từ + đuôi „sten“

Ví dụ:

• Friederike läuft am schnellsten. | Friederike chạy nhanh nhất.
• Diese Läuferin ist am schnellsten. | Nữ vận động viên này là nhanh nhất.

Trước hợp đứng trước danh từ

Tương tự như so sánh tương đối, ở trường hợp này các bạn cần phải lưu ý như sau:

• Không có „am“
• Chỉ thêm đuôi „st“ thay vì „sten“
• Đuôi „st“ sẽ có thêm đuôi giống số cách tương tự đuôi „er“ của so sánh hơn.

Ví dụ:

• Sie ist die schnellste Läuferin. | Cô ta là nữ vận động viên nhanh nhất.
• Die beiden Männer sind intelligent. Er ist am intelligentesten. Und ich liebe den intelligentesten Mann. | Cả hai người đều thông minh. Anh ta thông minh nhất, và tôi yêu người thông minh nhất.

Quy tắc thêm đuôi

Tương tự như các cách thêm đuôi khác, ví dụ như đuôi động từ, các qui tắc thêm đuôi tính từ cũng tương đối giống như vậy. Về cơ bản sẽ là: khó đọc thì thêm „e“, thừa „e“ thì lại bỏ bớt đi, và không được „sờ“ quá hai lần. :P Cụ thể như sau:

Tính từ kết thúc bằng d/t hoặc s/ß/x/z

ta thêm „e“ vào trước đuôi „st“ thành „est.“

Ví dụ:

• laut – lauter – am lautesten
• heiß – heißer – am heißesten

Tính từ đơn âm tiết sẽ thêm „Umlaut“ vào so sánh nếu có thể.

Ví dụ:

• jung – jünger – am jüngsten

Bỏ „e“ ở đuôi el/bel

nếu đuôi này không được nhấn trọng âm ở so sánh tương đối, còn ở so sánh tuyệt đối thì vẫn giữ nguyên.

Ví dụ:

• edel – edler – am edelsten
• flexibel – flexibler – am flexibelsten

Nếu trọng âm nhấn vào đuôi thì ta không bỏ „e“ đi.

Ví dụ:

• originell – origineller – am originellsten
• fidel – fideler – am fidelsten

Tính từ đặc biệt

Một số tính từ đặc biệt, không theo qui tắc nào cả. Chúng ta không còn phương án nào khác ngoài việc học thuộc.

Thành lập tính từ mới

Lưu ý: phần này không đọc cũng không sao.

Cũng như các từ loại khác, chúng ta có thể tạo ra những tính từ mới bằng cách:

• Biến danh từ thành tính từ
• Biến tính từ thành tính từ
• Biến động từ thành tính từ
• Trạng từ thành tính từ

Các nhóm trên có thể được biến đổi bằng cách:

• Thêm đuôi
• Thêm đầu
• Hoán cải (ví dụ: động từ viết hoa lên thành danh từ, danh từ viết thường xuống thành tính từ, v.v)

Danh từ thành tính từ

Thêm đuôi

Không thêm Umlaut

• Gold + en = golden
• Fehler + haft = fehlerhaft
• Schaum + ig = schaumig
• Heuchler + isch = heuchlerisch
• Glück + lich = glücklich
• Gewalt + los = gewaltlos
• Plan + mäßig = planmäßig
• Furcht + sam = furchtsam

Một số đuôi dạng này gồm:

• en, erig, ern, haft, ig, isch, lich, los, mäßig, sam, sch

Thêm Umlaut

Một số đuôi có thể chúng ta phải thêm Umlaut vào từ gốc nếu có thể.

• Blatt + erig = blätterig
• Holz + ern = hölzern
• Zufall + ig = zufällig
• Aufstand + isch = aufständisch
• Stunde + lich = stündlich

Một số đuôi dạng này gồm:

• erig , ern , ig , isch, lich

Cần thêm từ nối

Một số đuôi lại cần thêm từ nối giữa từ gốc và đuôi, và từ nối „s“ là phổ biến nhất.

• Held + en + haft = heldenhaft
• Tat + en+ los = tatenlos
• Zahl + en + mäßig = zahlenmäßig
• Frühling + s + haft = frühlingshaft
• Verantwortung + s + los = verantwortungslos
• Gefühl + s + mäßig = gefühlsmäßig
• Kraft + e + mäßig = kräftemäßig
• Kind + er + los = kinderlos
• Verstand + es + mäßig = verstandesmäßig

Một số đuôi dạng này gồm:

• half, los, mäßig

Nhiều từ kết hợp cùng hậu tố

Một số hậu tố có thể kết hợp nhiều từ với nhau thành một tính từ mới.

• zart + Glied + (e)rig = zartgliederig / zartgliedrig
• zwei + Monat + lich = zweimonatlich
• alt + Vater + isch = altväterisch
• Silber + Haar + ig = silberhaarig

Một số đuôi dạng này gồm:

• erig, ig, isch, lich

Hậu tốc gốc nước ngoài

Các hậu tố gốc nước ngoài thường chỉ kết với với những từ có gốc nước ngoài.

• Funktion + al = funktional
• Musik + alisch = musikalisch
• Atom + ar = atomar
• Kultur + ell = kulturell
• Karneval + esk = karnevalesk
• Instinkt + iv = instinktiv
• Nerv + ös = nervös

Một số đuôi dạng này gồm:

• al, alisch, anisch, ar, är, arisch, atisch, ell, esk, etisch, ial, id, iell, in, inisch, istisch, itisch, iv, ös, orisch, ual, uell

Đối với những từ và hậu tố gốc nước ngoài này, có một số trường hợp đặc biệt như: lược bỏ bớt âm, hoặc biến âm. Điều này phụ thuộc chủ yếu vào ngôn ngữ gốc.

Ví dụ bỏ âm

• Lepra + ös = leprös (bỏ a)
• Vagina + al = vaginal (bỏ a)
• Tabelle + arisch = tabellarisch (bỏ e)
• Bakterie + ell = bakteriell (bỏ e)
• Harmonie + istisch = harmonistisch (bỏ ie)
• Theorie + etisch = theoretisch (bỏ ie)
• Ultimatum + iv = ultimativ (bỏ um)
• Zentrum + al = zentral (bỏ um)
• Fiskus + alisch = fiskalisch (bỏ us)
• Uterus + in = uterin (bỏ us)

Ví dụ biến âm

• Nomen + al = nominal
• Margo + al = marginal
• Theater + al = theatral
• Molekül + ar = molekular
• Muskel + är = muskulär
• Florenz + inisch = Florentinisch
• Qualität + iv = Qualitativ

Hoán cải

Một số danh từ hoán cải thành tính từ có qui tắc (có thể thêm đuôi ngữ pháp)

• Barock = barock
• Bankrott = bankrott
• Türkis = türkis

Một số danh từ hoán cải thành tính từ mạnh (không thể thêm đuôi ngữ pháp)

• Orange = orange
• Elsässer = Elsässer
• Schweizer = Schweizer

Các tính từ thuộc nhóm hoán cải thành tính từ mạnh này thường là các từ gắn với địa danh hoặc xuất phát từ tên của nhóm cư dân, và chúng luôn được viết hoa. Ví dụ: die Elsässer Weine – Rượu vùng Elsass, Darmstädter Bier – Bia vùng Darmstadt.

Hoặc các màu sắc có gốc nước ngoài:

• orange
• sepia

Một số chỉ đứng sau sein hoặc werden

• Pleite = pleite
• Tabu = tabu
• Knockout = knockout

Phân từ giả

Một số danh từ biến thành tính từ bằng cách thêm các tiền tố và hậu tố như thành lập phân từ 2 của động từ. Tuy nhiên, những phân từ này hoàn toàn không có động từ tương ứng. Chúng hoàn toàn có nguồn gốc trực tiếp từ một danh từ.

Một tiền tố phân từ dạng này gồm:

• ge, be, ver, zer

Hậu tố tương tự như phân từ „xịn“, chỉ có một là: „t.“

Ví dụ:

• be + Bart +  t = bebartet
• ge + Harnisch +  t = geharnischt
• ver + Witwe +  t = verwitwet
• zer + Tal +  t = zertalt

Một số bị biến âm:

• ge + Blume +  t = geblümt
• ver + Blume +  t =verblümt
• ver + Scham +  t =verschämt

Qui tắc thêm đuôi „t“ cũng giống như cách thành lập phân từ của động từ

Ví dụ: sau t/d ta cần thêm „e“ vào giữa t/d với đuôi t.

• be + Dienst +  t = bedienstet
• be + Hemd +  t = behemdet

Tính từ thành tính từ

Thêm đuôi

Không thêm Umlaut

• faul + ig = faulig
• planetar + isch = planetarisch
• zentral + istisch = zentralistisch
• rund + lich = rundlich
• satt + sam = sattsam
• verschieden + erlei = verschiedenerlei
• viel + fach = vielfach

Một số đuôi dạng này gồm:

• ig, isch, istisch, lich, sam, erlei, fach

Thêm Umlaut

• voll + ig = völlig
• krank + lich = kränklich
• schwarz + lich = schwärzlich

Một số đuôi dạng này gồm:

• ig, lich

Thêm tiền tố

Một tiền tố có thể thêm vào trước tính từ để thành lập một tính từ mới gồm:

• ab, aller, außer, binnen, erz, ge, grund, inner, miss, nach, ober, über, un, unter, ur, vor, wider, zwischen

Các tiền tố có gốc nước ngoài, hầu như chỉ kết hợp với các từ nước ngoài, và một số trong nhóm này chỉ được dùng để tạo ra các từ kĩ thuật.

• a, anti, bi, de, dis, en, ex, extra, hyper, in, inter, intra, kon, konter, multi, non, post, prä, pro, pseudo, retro, semi, sub, super, supra, trans, ultra, zirkum

Động từ biến thành tính từ

Thêm hậu tố

Không thêm Umlaut

• verwenden + bar = verwendbar
• kleben + (e)rig = klebrig
• schwatzen + haft = schwatzhaft
• abhängen + ig = abhängig
• misstrauen + isch = misstrauisch
• beachten + lich = beachtlich
• schweigen + sam = schweigsam

Một số hậu tố thuộc nhóm này gồm:

• bar, erig, haft, ig, isch, lich, sam

Thêm Umlaut

• schlafen + (e)rig = schläfrig
• auffallen + ig = auffällig
• zanken + isch = zänkisch
• verkaufen + lich = verkäuflich

Một số hậu tố thuộc nhóm này gồm:

• erig, ig, isch, lich

Kết hợp với tiền tố

Một số hậu tố có thể kết hợp với tiền tố „un“ để thành lập tính từ mới

• un + sagen + bar = unsagbar
• un + zählen + ig = unzählig
• un + aussprechen + lich = unaussprechlich
• un + aufhalten + sam = unaufhaltsam

Một số hậu tố thuộc nhóm này gồm:

• bar, ig, lich, sam

Hậu tố „ig“ cũng có thể kết hợp nhiều thành phần với nhau để tạo thành tính từ mới:

• fein + fühlen + ig = feinfühlig
• schwer + hören + ig = schwerhörig
• weit + laufen + ig = weitläufig

Hậu tố gốc nước ngoài

Các hậu tố này thường chỉ đi với động từ có đuôi „ieren“, và đuôi này có sự biến đổi.

• profitieren + abel = profitabel
• tolerieren + ant = tolerant
• demonstrieren + ativ = demonstrativ
• existieren + ent = existent
• konvertieren + ibel = konvertibel
• definieren + it = definit
• adaptieren + iv = adaptiv

Một số hậu tố thuộc nhóm này gồm:

• abel, ant, at, ativ, ent, ibel, il, it, itiv, iv

Phân từ đóng vai trò như tính từ

Lưu ý: phần phân từ đóng vai trò như tính từ các bạn xem ở phần Phân từ I, phân từ II nhé.

Trạng từ biến thành tính từ

Do trạng từ và tính từ hầu hết giống nhau, nên phần này chỉ có một cách duy nhất để biến đổi trạng từ thành tính từ, đó là thêm đuôi „ig“.

• bald + ig = baldig
• sofort + ig = sofortig
• zweimal + ig = zweimalig

Lưu ý:

Các trạng từ có đuôi „s“ sẽ bỏ „s“ trước khi thêm „ig“

• damals + ig = damalig
• jenseits + ig = jenseitig
• rückwärts + ig = rückwärtig

Đuôi „e“ hoặc „en“ mà không được nhấn trọng âm cũng được bỏ đi trước khi thêm „ig“

• heute + ig = heutig
• morgen + ig = morgig
• oben + ig = obig