Bài 6: Đại từ nhân xưng trong tiếng Đức

Đại từ nhân xưng trong tiếng Đức là một trong những từ loại thường xuyên sử dụng nhất. Vậy chúng có những đặc điểm gì cần chú ý? Hãy cùng CLB Tiếng Đức Việt Đức tìm hiểu trong bài viết này nhé.

Đại từ nhân xưng là gì?

Theo đúng tên gọi của nó, trước hết đại từ nhân xưng là:

• Một từ đại diện, thay thế cho một danh từ nào đó.
• Được sử dụng để nói về bản thân và để xưng hô với người khác.
• Nó phải được chia theo các cách.

Cách trong tiếng Đức được hiểu đơn giản nhất chính là qui tắc ngữ pháp giúp ta nhận biết chức năng ngữ pháp của một số từ loại trong câu. Chúng ta có thể biết một từ là chủ ngữ, tân ngữ, hay sở hữu thông qua các cách trong tiếng Đức. Trong tiếng Việt, đại từ nhân xưng „tôi“ làm chủ ngữ và đại từ nhân xưng „tôi“ làm tân ngữ là không khác nhau. Nhưng trong tiếng Đức chúng phải được chia theo chức năng ngữ pháp (các cách.) Bạn có thể tìm đọc bài „bốn cách trong tiếng Đức“ để hiểu rõ hơn.

Bảng chia đại từ nhân xưng ở bốn cách

	tôi	bạn	anh ấy	cô ấy	nó	chúng tôi	các bạn	họ	Ngài / các Ngài
1	ich	du	er	sie	es	wir	ihr	sie	Sie
4	mich	dich	ihn	sie	es	uns	euch	sie	Sie
3	mir	dir	ihm	ihr	ihm	uns	euch	ihnen	Ihnen
2	meiner	deiner	seiner	ihrer	seiner	unser	euer	ihrer	Ihrer

Lưu ý:

• Đại từ nhân xưng ở cách 2 (Genitiv) rất hiếm sử dụng, chúng có đuôi -er ở cuối cùng. Chúng ta không nên nhầm với „mạo từ sở hữu“: mein, dein, sein, ihr, sein, unser, euer, ihr, Ihr.
• Sie là cách gọi lịch sự cho ngôi thứ hai số ít và số nhiều.
• Sie trong cách gọi lịch sự luôn luôn được viết hoa, và được dịch ra tiếng Việt là Ngài, các Ngài.
• Đại từ nhân xưng trong tiếng Đức có ba từ „sie“: cô ấy (sie), họ (sie), Ngài / các Ngài (Sie – luôn viết hoa)
• Người ta phân biệt ba từ „sie“ với nhau dựa vào: động từ chia, và có viết hoa hay không.

Ví dụ về sự biến đổi của đại từ nhân xưng theo chức năng ngữ pháp

Theo bảng trên:

• Dòng đánh số 1 đóng vai chủ ngữ
• Dòng đánh số 4 đóng vai trò tân ngữ trực tiếp
• Dòng đánh số 3 đóng vai trò tân ngữ gián tiếp
• Dòng đánh số 2 đóng vai trò tân ngữ sở hữu (rất hiếm khi dùng.)

Ví dụ với đại từ nhân xưng „ich“ – tôi và „er“ – anh ấy

Ich liebe ihn. | Tôi yêu anh ấy.

• „Tôi“ là chủ ngữ: chọn ở dòng đánh số 1 -> „ich“
• „Anh ấy“ là tân ngữ trực tiếp (do động từ tác động trực tiếp lên): chọn ở dòng đánh số 4 -> „ihn“

Er liebt mich. | Anh ấy yêu tôi

• „Anh ấy“ là chủ ngữ: chọn ở dòng đánh số 1 -> „er“
• „Tôi“ là tân ngữ trực tiếp: chọn ở dòng đánh số 4 -> „mich“

Ở hai ví dụ trên, đại từ „tôi“ và „anh ấy“ có sự thay đổi, phụ thuộc vào chức năng ngữ pháp của chúng.

Như vậy, để sử dụng đại từ nhân xưng tiếng Đức đúng, ta cần phải xác định được:

• Chức năng ngữ pháp của chúng trong câu là chủ ngữ hay tân ngữ.

Ba ngôi của đại từ nhân xưng

Đại từ nhân xưng trong tiếng Việt là một trong những vấn đề mà người nước ngoài sợ nhất. Tuy nhiên, chúng cũng là một điều khiến người Việt hay bị nhầm khi học tiếng nước ngoài.

Ví dụ:

• Chúng ta hay dịch từ „anh“ trong câu „anh yêu em“ là „er“.

Đây là cách dịch hoàn toàn sai lầm. Để sử dụng đúng đại từ nhân xưng chúng ta phải hiểu rõ ba trường hợp trong giao tiếp:

• Người nói
• Người nghe

•  Người câm điếc (không nói cũng không nghe :P)

Trong ngữ pháp, người ta qui ước:

• Người nói là ngôi thứ nhất
• Người nghe là ngôi thứ hai

• Còn người được nhắc đến (không nghe cũng không nói) là ngôi thứ ba.

Vậy theo bảng trên, ngôi nào là ngôi thứ nhất, ngôi nào là ngôi thứ hai, ngôi nào là ngôi thứ ba? Chúng ta hãy xem minh họa dưới.

Ngôi thứ nhất: người nói

Ngôi thứ hai: người nghe

Ngôi thứ ba: người được nhắc đến

Một số cách sử dụng của đại từ nhân xưng

• Đại từ nhân xưng ở ngôi thứ ba số ít (er, sie, es) và số nhiều (sie) thường được dùng để chỉ một danh từ đã đề cập trước đó.

Lưu ý 1:

• Danh từ trong tiếng Đức có ba giống là giống đực, giống cái, giống trung.
• Khi dùng đại từ nhân xưng thay thế, chúng ta dùng các ngôi tương ứng với giống của danh từ.
•  „er“ thay thế cho danh từ giống đực (cả người và vật.)
• „sie“ thay thế cho danh từ giống cái (cả người và vật.)

Ví dụ:

• Ich habe einen Tisch. Er kostet 500,-€. | Tôi có một cái bàn. „Anh ấy“ có giá 500 Euro.

Ở ví dụ trên, mặc dù cái bàn là vật nhưng người Đức vẫn sử dụng đại từ „er“ (anh ấy) thay vì đại từ „es“ (nó) như trong tiếng Việt. Việc dịch thành „anh ấy“ nhằm giúp độc giả hiểu rõ việc:

• Sử dụng đại từ nhân xưng trong tiếng Đức căn cứ vào giống ngữ pháp của từ.
• Nó hoàn toàn không phụ thuộc vào từ được thay thế là người hay vật.

Lưu ý 2:

• Đôi khi trong câu, việc dùng đại từ nhân xưng sẽ xảy ra nhầm lẫn, do vậy, trong những trường hợp này, chúng ta tốt nhất nên dùng lại danh từ.

Ví dụ:

• Herr Schneider hatte einen Wellensittich. Er ist gestorben. | Ngài Schneider có một con chó nhỏ. „Anh ấy“ đã chết.

Câu trên rất khó hiểu ở chỗ không biết đại từ „er“ (anh ấy) được dùng để thay thế cho danh từ nào? Ngài Schneider hay con chó con?

Đại từ nhân xưng es

Đại từ nhân xưng „es“ được dùng làm chủ ngữ, tân ngữ trong những câu chung chung, ám chỉ những thứ không phải là người. Trường hợp này tương đương với hầu hết các trường hợp không chủ ngữ vị ngữ trong tiếng Việt.

Ví dụ:

• Trời mưa. | es regnet.
• Bây giờ là 8 giờ. | es ist 8 Uhr.
• Ở Hà Nội rất đẹp. | in Hanoi ist es schon.
• Có một người đàn ông. | es gibt einen Mann.
• Rất vui được gặp bạn. | es freut mich, Dich kennenzulernen.

Trong trường hợp ám chỉ người chúng ta dùng từ „man“

Ví dụ:

• Người ta nói rằng… | man sagt…
• Võ lâm trung nguyên đồn đại rằng… | man sagt…